ολιγοστοιχεία

Χημικά στοιχεία που βρίσκονται στους ζωντανούς οργανισμούς σε χαμηλές συγκεντρώσεις (συνήθως χιλιοστά τοις εκατό ή λιγότερο). Ο όρος χρησιμοποιείται ακόμα για να δηλώσει έναν αριθμό χημικών στοιχείων που περιέχονται σε διάφορα είδη εδαφών, σε πετρώματα, σε ορυκτά και στο νερό. Ακριβή ποσοτικά κριτήρια για τη διάκριση των ο. από εκείνα που βρίσκονται σε μεγάλες ποσότητες δεν υπάρχουν. Ένας αριθμός στοιχείων που βρίσκονται σε μεγάλες ποσότητες στο έδαφος και στα πετρώματα, όπως το αργίλιο και ο σίδηρος, είναι ο. για τα περισσότερα φυτά και ζώα, αλλά και για τους ανθρώπους. Η επιστήμη απέδειξε τη θεμελιώδη σημασία ορισμένων στοιχείων τα οποία σε ελάχιστη συγκέντρωση συμπεριφέρονται ως φυσιολογικοί καταλύτες, απαραίτητοι για την πορεία των κανονικών βιολογικών φαινομένων και των οποίων η εισαγωγή για τον σκοπό αυτό, στον οργανισμό, επιτρέπει τη θεραπεία πολλών ασθενειών της θρέψης. Τα ο. που χρησιμοποιούνται στη θεραπευτική είναι το αργίλιο, το βόριο, το κοβάλτιο, ο χαλκός, το φθόριο, το ιώδιο, το λίθιο το μαγνήσιο, το μαγγάνιο, το νικέλιο, το τιτάνιο και ο ψευδάργυρος. Μερικές φορές συνδυάζονται δύο ή περισσότερα στοιχεία. Τα ο. έχουν μεγάλη σημασία για την παθολογία των ζώων είτε εξαιτίας της ανεπάρκειας τους (σίδηρος, χαλκός, κοβάλτιο, ιώδιο, μαγγάνιο) είτε εξαιτίας της περίσσειας τους (φθόριο, μολυβδαίνιο χαλκός κλπ.) στις τροφές. Έτσι οι ελλείψεις σε σίδηρο και χαλκό είναι οι αιτίες της αναιμίας των χοιρίδιων που θηλάζουν. Στα μηρυκαστικά η έλλειψη αυτών των στοιχείων προκαλεί σοβαρές αναιμίες που συνοδεύονται από διαταραχές της όρεξης, της πέψης, του νευρικού συστήματος, της λειτουργίας της καρδιάς κλπ. Για τους ανθρώπους κύρια πηγή ο. είναι οι τροφές, φυτικής και ζωικής προέλευσης. Το νερό δεν καλύπτει παρά μόνο το 1-10% των ημερήσιων αναγκών σε τέτοια ο. όπως το ιώδιο, ο χαλκός, ο ψευδάργυρος, το μαγγάνιο, το κοβάλτιο και το μολυβδαίνιο και αποτελεί κύρια πηγή μόνο φθορίου και στροφντίου. Μόνο δύο ο. μπορούν πραγματικά να θεωρηθούν αιτιολογικοί παράγοντες για ενδημικές ασθένειες που προσβάλλουν ανθρώπους: το ιώδιο, η έλλειψη του οποίου επιτρέπει την εξάπλωση της ενδημικής βρογχοκήλης και το φθόριο, η υπερεπάρκεια του οποίου προκαλεί φθορίωση και η έλλειψή του οδηγεί στην τερηδόνα. Η ποσότητα πολλών ο. στο σώμα (αργίλιο, τιτάνιο, χλώριο, μόλυβδος, φθόριο, στρόντιο και νικέλιο) αυξάνει με την ηλικία. Η αύξηση είναι σχετικά γρήγορη κατά τη διάρκεια της περιόδου της ανάπτυξης και ενηλικίωσης και επιβραδύνεται ή σταματά σε μια ηλικία 25-20 χρόνων. Υπάρχουν περίπτωσεις στις οποίες η ποσότητα κοβάλτιου, χαλκού και νικέλιου στο αίμα και στρόντιου στο σκελετό είναι κάπως χαμηλότερη στην ηλικία των 50-60 από ότι στην ηλικία των 20-25. Στο αίμα, τα περισσότερα ο. βρίσκονται ενωμένα με πρωτεΐνες. Ορισμένα, όπως το λίθιο, βρίσκονται στο αίμα σε ιονική μορφή. Οι λειτουργίες των ο. στο σώμα είναι διάφορες και πάντα σημαντικές. Για παράδειγμα μικρές ποσότητες μαγγανίου διεγείρουν την αιματοποίηση και αντιδράσεις ανοσοποίησης, ενώ μεγαλύτερες ποσότητες τις καταστέλλουν. Μία αύξηση στη συγκέντρωση του φθόριου στο πόσιμο νερό, κατά 1,0-1,5 οδηγεί σε μείωση της τερηδόνας, ενώ μια αύξηση κατά 2-3 οδηγεί σε φθορίωση. Η χρήση ο. στην κλινική ιατρική είναι ακόμα περιορισμένη. Παρασκευάσματα κοβαλτίου, σιδήρου, χαλκού και μαγγανίου χρησιμοποιούνται αποτελεσματικά στη θεραπεία ορισμένων τύπων αναιμίας. Το βρώμιο και το ιώδιο χρησιμοποιούνται σαν φαρμακολογικοί παράγοντες.

* * *

τα

φυσιολ. τα αμέταλλα και μεταλλικά στοιχεία που απαντούν σε ελάχιστη αναλογία στους ζώντες οργανισμούς και τών οποίων η παρουσία σε ίχνη είναι απαραίτητη για τη ζωή και την αύξηση ζώων και φυτών.

[ΕΤΥΜΟΛ. Νόθο αντιδάνειο συνθ., πρβλ. γαλλ. oligo-element < ολιγ(ο)- (βλ. λ. λιγο-) + element «στοιχείο»].